भारताचे ऊर्जा मंत्रालय

A.उर्जा मंत्रालय: 

  ऊर्जा मंत्रालय ही एक महत्त्वाची सरकारी संस्था आहे जी वीज निर्मिती, पारेषण आणि वितरणाशी संबंधित धोरणे तयार आणि अंमलबजावणीसाठी जबाबदार आहे. सर्वांसाठी विश्वासार्ह आणि परवडणारी वीज सुनिश्चित करण्याच्या उद्दिष्टासह, मंत्रालय भारताच्या आर्थिक विकासात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावते. चला काही प्रमुख कार्ये आणि उपक्रम पाहू: 

1. **सर्वांसाठी शक्ती:** 

    “सर्वांसाठी शक्ती” हा प्रमुख उपक्रम प्रत्येक घरापर्यंत वीज पोहोचवण्याच्या भारताच्या वचनबद्धतेचा पुरावा आहे. मंत्रालय, या कार्यक्रमाद्वारे, विजेचा सार्वत्रिक प्रवेश साध्य करणे, शेवटच्या मैलाच्या कनेक्टिव्हिटी आव्हानाला सामोरे जाणे आणि शहरी-ग्रामीण भेद दूर करणे हे उद्दिष्ट ठेवते. 

2. **उदय (उज्वल डिस्कॉम हमी योजना):** 

    UDAY ही एक सर्वसमावेशक योजना आहे जी वीज वितरण कंपन्यांचे (DISCOMs) आर्थिक आणि परिचालन आरोग्य सुधारण्यासाठी डिझाइन केलेली आहे. तोटा कमी करून, कार्यक्षमतेत सुधारणा करून आणि उत्तरदायित्वाला चालना देऊन, गुणवत्ता आणि विश्वासार्ह वीज पुरवठा प्रदान करण्यास सक्षम आर्थिकदृष्ट्या व्यवहार्य डिस्कॉम तयार करण्याचे UDAY चे उद्दिष्ट आहे. 

3. **एकात्मिक ऊर्जा विकास योजना (IPDS):** 

    IPDS शहरी भागात वीज वितरण पायाभूत सुविधा मजबूत करण्यावर लक्ष केंद्रित करते. उपकेंद्रांचे अद्ययावतीकरण, स्मार्ट मीटर बसवणे आणि आयटी कनेक्टिव्हिटी वाढवणे हे या योजनेचे प्रमुख घटक आहेत, ज्यामुळे वीज वितरण प्रणालीच्या संपूर्ण आधुनिकीकरणाला हातभार लागतो. 

4. **सौभाग्य योजना:** 

    2017 मध्ये सुरू करण्यात आलेल्या सौभाग्य योजनेचे उद्दिष्ट दारिद्र्यरेषेखालील कुटुंबांना मोफत वीज जोडणी देण्याचे आहे. सर्व इच्छुक कुटुंबांचे विद्युतीकरण करून, हा उपक्रम केवळ राहणीमान सुधारत नाही तर ग्रामीण भागात आर्थिक वाढ देखील सुलभ करतो. 

B.नवीन आणि नवीकरणीय ऊर्जा मंत्रालय (MNRE): 

  समांतर, नवीन आणि नवीकरणीय ऊर्जा मंत्रालय (MNRE) स्वच्छ आणि अधिक शाश्वत ऊर्जा भविष्याकडे भारताच्या संक्रमणाचे नेतृत्व करत आहे. नूतनीकरणयोग्य संसाधनांचा वापर करण्यावर लक्ष केंद्रित करून, मंत्रालय देशाचे जीवाश्म इंधनावरील अवलंबित्व कमी करण्यासाठी पुढाकार घेत आहे. MNRE च्या प्रयत्नांचे काही प्रमुख पैलू येथे आहेत: 

1. **राष्ट्रीय सौर मिशन:** 

    2010 मध्ये सुरू करण्यात आलेली राष्ट्रीय सौर मोहीम ही सौर ऊर्जेला चालना देण्यासाठी सर्वात महत्त्वाकांक्षी उपक्रमांपैकी एक आहे. 2022 पर्यंत 100 GW सौर उर्जा क्षमता साध्य करण्याच्या ध्येयासह, मिशनमध्ये गुंतवणूक आकर्षित करण्यासाठी आणि सौर तंत्रज्ञानाचा अवलंब करण्यास प्रोत्साहन देण्यासाठी विविध योजना आणि प्रोत्साहनांचा समावेश आहे. 

2. **पवन ऊर्जा विकास:** 

    पवन ऊर्जेची क्षमता ओळखून, MNRE पवन ऊर्जा प्रकल्पांच्या विकासास सक्रियपणे प्रोत्साहन देत आहे. प्रवेगक अवमूल्यन आणि फीड-इन टॅरिफ यासारखे प्रोत्साहन गुंतवणूक आकर्षित करण्यासाठी आणि पवन ऊर्जा क्षेत्राच्या वाढीला चालना देण्यासाठी महत्त्वपूर्ण ठरले आहेत. 

3. **बायोएनर्जी आणि बायोमास:** 

    MNRE शाश्वत पर्याय म्हणून बायोएनर्जी आणि बायोमासच्या वापरास सक्रियपणे प्रोत्साहन देत आहे. उपक्रमांमध्ये बायोमास पॉवर प्रकल्प, बायोगॅस प्रकल्प आणि प्रगत जैवइंधनाचा प्रचार, वैविध्यपूर्ण आणि पर्यावरणास अनुकूल ऊर्जा मिश्रणाचा समावेश आहे. 

4. **जलविद्युत विकास:** 

    जलविद्युत हा भारतातील उर्जेचा पारंपारिक स्त्रोत असताना, MNRE जलविद्युत प्रकल्पांच्या आधुनिकीकरण आणि विस्तारावर काम करत आहे. वाढत्या ऊर्जेची मागणी पूर्ण करण्यासाठी शाश्वत आणि पर्यावरणीयदृष्ट्या जबाबदार जलविद्युत विकास सुनिश्चित करण्यावर लक्ष केंद्रित केले आहे. 

C.सहयोगात्मक प्रयत्न आणि समन्वय: 

  ऊर्जा मंत्रालय आणि MNRE एक समग्र आणि संतुलित ऊर्जा परिसंस्था साध्य करण्यासाठी सहकार्याचे महत्त्व समजतात. अनेक उपक्रम दोन मंत्रालयांमधील समन्वय प्रदर्शित करतात: 

1. **नूतनीकरणक्षम ऊर्जेचे ग्रिड एकत्रीकरण:** 

    ग्रीडमध्ये अक्षय ऊर्जेचे अखंड एकीकरण सुलभ करण्यासाठी, मंत्रालये ग्रीड पायाभूत सुविधा वाढवणे, प्रगत अंदाज तंत्र लागू करणे आणि ऊर्जा साठवण उपायांना चालना देण्यावर एकत्र काम करत आहेत. अधूनमधून नूतनीकरणक्षम स्त्रोतांच्या पार्श्वभूमीवर ग्रीड स्थिरता राखण्यासाठी हे सहकार्य महत्त्वपूर्ण आहे. 

2. **ग्रीन एनर्जी कॉरिडॉर:** 

    ग्रीन एनर्जी कॉरिडॉरचा विकास हा अक्षय ऊर्जा प्रसारित करण्यासाठी समर्पित ट्रान्समिशन लाइन तयार करण्याचा संयुक्त प्रयत्न आहे. हे केवळ नूतनीकरणीय उर्जेच्या तार्किक आव्हानांना संबोधित करत नाही तर नूतनीकरणीय स्त्रोतांमधून कार्यक्षम आणि विश्वासार्ह निर्वासन करण्यास देखील प्रोत्साहन देते. 

3. **स्मार्ट ग्रिड उपक्रम:** 

    दोन्ही मंत्रालये स्मार्ट ग्रीड तंत्रज्ञानाच्या अंमलबजावणीमध्ये सक्रियपणे सहभागी आहेत. या उपक्रमांचे उद्दिष्ट वीज यंत्रणेची कार्यक्षमता आणि विश्वासार्हता वाढवणे, रिअल-टाइम माहितीसह ग्राहकांना सक्षम बनवताना आणि त्यांच्या ऊर्जा वापरावर नियंत्रण ठेवताना अक्षय ऊर्जा अखंडपणे एकत्रित करणे. 

निष्कर्ष: 

ऊर्जा मंत्रालय आणि नवीन आणि नवीकरणीय ऊर्जा मंत्रालय भारताच्या ऊर्जा परिदृश्याला आकार देण्यासाठी महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावत आहेत. ऊर्जा मंत्रालय विश्‍वासार्ह विजेचा सार्वत्रिक प्रवेश सुनिश्चित करण्यावर भर देत असताना, MNRE शाश्वत आणि नवीकरणीय ऊर्जा स्रोतांकडे संक्रमण घडवून आणत आहे. या मंत्रालयांमधील सहयोगी प्रयत्न भारतासाठी संतुलित आणि सर्वसमावेशक ऊर्जा भविष्यासाठी वचनबद्धतेला अधोरेखित करतात. जसजसे राष्ट्र पुढे जात आहे, तसतसे ही मंत्रालये धोरणे आणि उपक्रम विकसित करत राहतील, भविष्यातील पिढ्यांना स्वच्छ, परवडणारी आणि शाश्वत उर्जेसह सक्षम करण्यासाठी गतिमान ऊर्जा क्षेत्राच्या जटिलतेवर नेव्हिगेट करत राहतील.